Τρίτη 19 Αυγούστου 2014

78 χρόνια από τη δολοφονία του Λόρκα από φασίστες του Φράνκο


Τη νύχτα της 18ης Αυγούστου 1936, έξω από τη Γρανάδα μέλη της τοπικής φάλαγγας του φασίστα δικτάτορα Φράνκο απήγαγαν τον 38χρονο κομμουνιστή ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Ο Λόρκα είχε ταχθεί ανοιχτά κατά του φασισμού και των πραξικοπηματικών σχεδίων της Φάλαγγας. Οι φασίστες τον δολοφόνησαν, πυροβολώντας τον
πισώπλατα, στις 19 Αυγούστου, κοντά σε μια πηγή που οι Ισπανοί την ονόμαζαν Φουέντε Γκράντε, (Μεγάλη Πηγή) και οι Αραβες Αϊναδαμάρ (Πηγή των Δακρύων). Έτσι έκλεισε ο σύντομος κύκλος της ζωής ενός εκ των μεγαλύτερων ποιητών του αιώνα μας.


Με τη δική του ματιά μάθαμε να «κοιτάζουμε» την Ισπανία. Μοναχικός καβαλάρης της ποίησης, του θεάτρου και της μουσικής, ταξίδευε, ολοένα ταξίδευε, για την Κόρδοβα. Πισωκάπουλα στο μαύρο άλογό του, γυμνόστηθη Τσιγγάνα με το όπλο στο χέρι, η δημοκρατική Ισπανία, του «Νο Πασαράν».

Ο Λόρκα είχε προειδοποιηθεί από τους φίλους και τους συντρόφους του από τον Ιούλιο του 1936, όταν ήταν ήδη γνωστό ότι ο Φράνκο ετοίμαζε τα στρατεύματά του στο ισπανικό Μαρόκο και θα ξεσπούσε ο εμφύλιος πόλεμος, να μην πάει στην Ανδαλουσία. Απέρριψε μάλιστα προτάσεις να ταξιδέψει στην Κολομβία και στο Μεξικό. Ο εμφύλιος επισήμως ξεκίνησε στις 17 Ιουλίου ενώ δύο ημέρες μετά, ο Λόρκα έφτασε στη Γρανάδα. Η περιοχή ήταν η πρώτη που κατελήφθη από τους φρανκιστές, ο γαμπρός του Λόρκα και δήμαρχος της Γρανάδα συνελήφθη στις 16 Αυγούστου και την επομένη εκτελέστηκε. Την ίδια ημέρα συνελήφθη και ο Λόρκα.


Το φασιστικό καθεστώς δεν δίστασε να εκτελέσει έναν διάσημο ποιητή. Πρόκειται για το ίδιο καθεστώς που εκείνη τη χρονιά μόνο στην περιοχή γύρω από την Αλάμπρα η φάλαγγα εκτέλεσε 30.000 άτομα, αφού ο Φράνκο είχε διακηρύξει ότι θα «προστάτευε» την Ισπανία από «τη διεθνή κομμουνιστική, εβραϊκή και μασονική συνωμοσία».

Στις 26 Απριλίου 1937, υπό τις διαταγές του αρχιστράτηγου και δικτάτορα Φρανθίσκο Φράνκο και με την «ευγενική προσφορά» του Χίτλερ και του Μουσολίνι, γερμανικά και ιταλικά αεροσκάφη βομβάρδισαν την βασκική πόλη Γκερνίκα. Ήταν ο πρώτος βομβαρδισμός απόλυτης καταστροφής
στην Ευρώπη, από το ενιαίο φασιστικό μέτωπο. Τουλάχιστον 1654 άμαχοι σκοτώθηκαν και περισσότερα από το 70% των κτιρίων της Γκερνίκα καταστράφηκαν ολοσχερώς, κυρίως από την πυρκαγιά που προκλήθηκε από το μεγάλο αριθμό των εμπρηστικών βομβών. Η δολοφονία του Λόρκα και ο βομβαρδισμός της Γκερνίκα είναι τα δυο κορυφαία γεγονότα του Ισπανικού εμφυλίου που σημάδεψαν ανεξίτηλα τον αγώνα των λαών κατά του φασιμού.


O τραγικός θάνατος του ποιητή, αλλά και η αξία του έργου του, μετά την εκτέλεσή του, έκαναν την ποίησή του ταχύτατα και ευρύτατα γνωστή. Τα ποιήματά του έγιναν σύμβολο αντίστασης στο φασισμό σε ολόκληρη την Ευρώπη και όπου ζούσαν ελεύθεροι άνθρωποι, όπως ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος έγινε το σύμβολο των πολιτικών κινημάτων, των ταξικών αγώνων, των κοινωνικών ανακατατάξεων.


Τ’ άλογα είναι μαύρα.
Τα πέταλα είναι μαύρα.
Πάνω στις κάπες γυαλίζουν
λεκέδες μελανιού και κεριού.
Έχουν κρανία μολυβένια,
κι είναι γι’ αυτό που δεν κλαίνε.
Με την ψυχή τους όλο λούστρο
έρχονται πάνω στο δρόμο.
Νυχτερινοί και καμπούρηδες,
όπου κι αν πάνε διατάζουν
σιωπές μαύρου καουτσούκ
και φόβους λεπτότατης άμμου.
Περνάν, αν πεθυμούν να περάσουν,
ενώ στο κεφάλι τους κρύβουν
μιαν αστρονομία αόριστη
απροσδιόριστων περιστρόφων.


Πριν γίνει ο μεγάλος ποιητής της Ισπανίας, ο Λόρκα υπήρξε μουσικός, δεξιοτέχνης πιανίστας, συνθέτης, λιμπρετίστας. Για το πρώτο του πιάνο -δώρο του πατέρα του- εξομολογήθηκε γραπτά: «… Σε αγαπώ περισσότερο από οτιδήποτε στον κόσμο…» και ότι είναι «… σαν μια γυναίκα που κοιμάται συνεχώς και για να την ξυπνήσει κάποιος, θα πρέπει να είναι γεμάτος μελωδίες και θλίψη…»

Ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωσή του ως μουσικού έπαιξαν ο δάσκαλός
του Αντόνιο Σεγούρα Μέσα και ο συνθέτης Μανουέλ ντε Φάλια. Ο αρχικός στόχος του Λόρκα ήταν να σταδιοδρομήσει στη μουσική, ο πατέρας του όμως αρνήθηκε να χρηματοδοτήσει τις σπουδές του γιατί, σύμφωνα με τη δική του αντίληψη, ο τομέας αυτός δεν επρόκειτο να αποφέρει εισοδήματα στο γιο του!

Απελπισμένος ο Λόρκα έβαλε τέλος στη μουσική σταδιοδρομία του. Γράφει ο ίδιος για τον εαυτό του από τη Ν. Υόρκη στο Αυτοβιογραφικό Σημείωμα: «Αφού οι γονείς του του απαγόρεψαν να πάει στο Παρίσι για να συνεχίσει τις μουσικές σπουδές του και ο δάσκαλός του της μουσικής είχε πεθάνει, ο Γκαρθία Λόρκα έστρεψε τη δημιουργική του ορμή στην ποίηση».

Αλλά και την ποίησή του την αντιλήφθηκε ως μουσική. Αυτό λένε οι περιγραφές για την απαγγελία του. «Έπαιζε με τις λέξεις σα να ήταν ακορντεόν». Πολλοί από τους τίτλους των Συλλογών του ήταν μουσικοί, ενώ τα ποιήματά του βρίθουν από μουσικούς όρους (μαδριγάλι, σουίτα, νοτούρνο, σερενάτα, ρομάντσα) «… γιατί είμαι πάνω απ’ όλα μουσικός» είχε πει σε μια συνέντευξή του.

Ο ποιητής και ζωγράφος Μορένο Βίγια θυμάται το Λόρκα όταν έπαιζε πιάνο: «Τα δάχτυλά του ήταν ηλεκτρισμένα. Σου έδινε την εντύπωση ότι η μουσική ξεπηδούσε από μέσα του, αυτή η μουσική ήταν η πηγή της δύναμής του, το σαγηνευτικό του μυστικό».


Το καλοκαίρι του 1922, θέλοντας να εντρυφήσει στην ισπανική παράδοση, ο ποιητής έμαθε κιθάρα και φλαμένκο κοντά σε δυο τσιγγάνους. Αμέσως μετά έγραψε σ’ ένα φίλο του: «Το φλαμένκο είναι μια από τις γιγαντιαίες δημιουργίες του Ισπανικού λαού». Ο Λόρκα και ο Ντε Φάλια ταξίδεψαν
στα χωριά της Ανδαλουσίας αναζητώντας γνήσια παραδοσιακά τραγούδια. Και όταν τα βρήκαν, οργάνωσαν στη Γρανάδα το 1ο Φεστιβάλ Cante Jondo με πολύ μεγάλη επιτυχία (Ιούνιος 1922).

Ο Λόρκα μετέγραψε και διασκεύασε 12 ισπανικά τραγούδια από την ενδοχώρα της Ανδαλουσίας για πιάνο και φωνή, τα οποία εμπιστεύθηκε στη μεγάλη cantaora (τραγουδίστρια) και bailaora (χορεύτρια) της εποχής Ενκαρναθιόν Λόπεθ Χούλβεθ (γνωστή ως «Αρχεντινίτα»). Τα τραγούδια, με τον τίτλο «Coleccion de Canciones Populares Espanolas» (Συλλογή Λαϊκών Ισπανικών Τραγουδιών) ηχογραφήθηκαν το Μάρτιο του 1931, με το Λόρκα στο πιάνο. Η «Αρχεντινίτα», εκτός από την ερμηνεία, έπαιζε και καστανιέτες, ενώ στο δεύτερο τραγούδι υπήρχε και συνοδεία ορχήστρας.



ο Λόρκα στην ποίηση

Πολιτεία δίχως ύπνο
(Νυκτωδία της γέφυρας του Μπρούκλιν)

Κανένας δεν κοιμάται στον ουρανό.
Κανένας, κανένας. Δεν κοιμάται κανένας.
Τα πλάσματα της σελήνης οσμίζονται
και τριγυρνούνε γύρω απ' τα καλύβια τους.
Θα 'ρθουν οι ζωντανοί μεγαλόσαυροι
να δαγκώσουν τους ανθρώπους που δεν ονειρεύονται
και κείνος που φεύγει με συντριμμένη καρδιά
θα συναντήσει στις γωνιές
τον απίθανο ήσυχο κροκόδειλο
κάτω από την τρυφερή διαμαρτυρία των άστρων.
Κανένας δεν κοιμάται στον κόσμο.
Κανένας, κανένας.Δεν κοιμάται κανένας.
Υπάρχει ένας νεκρός στο πιο μακρινό νεκροταφείο
που παραπονιέται τρία χρόνια
γιατί έχει ένα ξερό βράχο στο γόνατο
και το παιδάκι που έθαψαν σήμερα το πρωί έκλαψε τόσο,
που χρειάστηκε να φωνάξουν τα σκυλιά για να σωπάσει.
Δεν είναι όνειρο η ζωή!
Γρηγορείτε. Γρηγορείτε. Γρηγορείτε!
Κατρακυλούμε απ' τις σκάλες
για να φάμε νοτισμένο χώμα
ή σκαρφαλώνουμε στην κόψη του χιονιού
μ' ένα σωρό πεθαμένες ντάλιες.
Όμως ούτε η λησμονιά υπάρχει,
ούτε όνειρο: σάρκα ζωντανή.
Τα φιλιά σμίγουν τα στόματα
σ' ένα κουβάρι νιόπλαστες φλέβες
κι όποιον τον παιδεύει ο πόνος
θα τον παιδεύει αδιάκοπα,
κι όποιος φοβάται το θάνατο
θα τον σηκώνει στους ώμους του.
Μια μέρα
τ'άλογα θα ζήσουν στις ταβέρνες,
και τα μυρμήγκια μανιασμένα

που καταφεύγουνε στα μάτια των αγελάδων 
θα χυμήξουν στους κίτρινους ουρανούς .
Μιαν άλλη μέρα
θα δούμε ν' ανασταίνονται οι βαλσαμωμένες πεταλούδες,
κι ακόμα περπατώντας σ' ένα τοπίο
με γκρίζα σφουγγάρια και καράβια βουβά
θα δούμε να λάμπει το δαχτυλίδι μας
και ν' αναβλύζουν ρόδα από τη γλώσσα μας.
Γρηγορείτε! Γρηγορείτε! Γρηγορείτε!
Όσους ακόμα φυλάγουν ίχνη
από γαμψά νύχια κι από νεροποντή
και το παιδί αυτό που κλαίει
γιατί δεν ξέρει πώς εφευρέθηκαν τα γεφύρια,
ή τον νεκρό αυτόν που δεν του απόμειναν
παρά μονάχα το κεφάλι κι ένα παπούτσι,
πρέπει να τους πάμε στον τοίχο
που περιμένουν μεγαλόσαυροι και φίδια,
που περιμένει το σαγόνι της αρκούδας,
που περιμένει το ταριχευμένο χέρι του παιδιού,
και που το πετσί της καμήλας αποκεντρώνεται
σε μια σφοδρή γαλάζια ανατριχίλα.
Κανένας δεν κοιμάται στον ουρανό.
Κανένας, κανένας. Δεν κοιμάται κανένας.
Μα κι αν κανένας κλείσει τα μάτια
μαστιγώστε τον παιδιά μου, μαστιγώστε τον!
Ας απλωθεί ένα πανόραμα απ' ορθάνοιχτα μάτια
και πικρές αναμμένες πληγές.
Δεν κοιμάται στον κόσμο κανένας.
Κανένας, κανένας. Σας το' χω πει.
Δεν κοιμάται κανένας.
Αν όμως σε κάποιον τη νύχτα φυτρώσει
υπερβολικό μούσκλι στα μηλίγγια του,
ανοίξτε τις καταπακτές για να δει
κάτω από τη σελήνητα ψεύτικα κύπελλα,
το φαρμάκι και το κρανίο των θεάτρων.

Federico García Lorca 

ο Λόρκα στο θέατρο 
το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα

Μετάφραση: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Μάνος Λοϊζος
Σκηνοθεσία: Γιώργος Μούλιος

Σπάνιο ντοκουμέντο με την Αλέκα Κατσέλη, στον ομώνυμο ρόλο.
Συμπρωταγωνιστούν οι ηθοποιοί: Ελένη Χαλκούση (Μαρία Χοσέφα), Όλγα Τουρνάκη (Πόνθια), Μαρία Σκούντζου (Μαρτίριο), Δώρα Σιζάνη (Αντέλα), Αγγέλικα Καπελάρη (Αγκούστιας), Πόπη Παπαδάκη (Αμέλια), Αμαλία Γκίζα (Μαγκνταλένα), Ειρήνη Κουμαριανού (Προυντένθια), Δήμητρα Ζέζα (Υπηρέτρια), Τζένη Στεφανάκου (Ζητιάνα), Μαργαρίτα Ανθίδου, Ρέα Χαλκιαδάκη, Ελένη Σοφού (Γυναίκες).


(το έργο ανέβηκε το 1986 στο Εθνικό Θέατρο, με την ίδια πρωταγωνίστρια και σε σκηνοθεσία Διαγόρα Χρονόπουλου)


 

ματωμένος γάμος

(από το Θέατρο της Δευτέρας της ΕΡΤ)

Μετάφραση: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Μάνος Χατζηδάκης

Τραγουδάει η Νένα Βενετσάνου

Πρωταγωνιστούν οι ηθοποιοί: Άννα Συνοδινού (μάνα), Νίκος Τζόγιας (Φεγγάρι), Στρατής Τσοπανέλης (γαμπρός), Κώστας Αποστολίδης (Λεονάρδο), Τασώ Καββαδία (δούλα), Γιάννης Αργύρης (πατέρας), Ελένη Παναγιώτου (νύφη), Όλγα Τουρνάκη (ζητιάνα).
 

Δόνα Ροζίτα

Μετάφραση & Διασκευή: Αλέξης Σολομός
Σκηνοθεσία: Ερρίκος Ανδρέου

Παίζουν με τη σειρά που εμφανίζονται οι ηθοποιοί: Ελένη Ζαφειρίου, Ελένη Χατζηαργύρη, Σπύρος Κωνσταντόπουλος, Νόρα Βαλσάμη, Θάνος Καληώρας, Γιώργος Γεωγλερής, Ελένη Νενεδάκη, Άγγελος Γιαννούλης, Τάνια Καψάλη, Έλενα Φωτεινάκη, Δήμητρα Γεννηματά, Μαίρη Τζοβάρα, Βανέσα Ντζελβέ, Θεοφανώ Γκιόκα.


Ο Λόρκα μέσα από Έλληνες μουσικούς

12 τραγούδια του F.G.Lorca (1969)


Μετάφραση: Λευτέρης Παπαδόπουλος
Μουσική: Γιάννης Γλέζος
Πρώτη εκτέλεση: Γιάννης Πουλόπουλος


αχ... έρωτα (1974)


Μετάφραση: Λευτέρη Παπαδόπουλου
Μουσική: Χρήστος Λεοντής
Τραγουδούν: Μανώλης Μητσιάς - Τάνια Τσανακλίδου

1.Παραμύθι (Μ. Μητσιάς)0:00
2.Μέρα γεμάτη θλίψη (Μ. Μητσιάς-Τ. Τσανακλίδου)2:23
3.Αβάσταχτο να σ' αγαπώ (Μ. Μητσιάς)6:38
4.O παράδεισός μου (Μ. Μητσιάς-χορωδία)9:34
5.Στου βελονιού την άκρη (Μ. Μητσιάς)12:49
6.Το τραγούδι των Κοντραμπατζήδων (Μ. Μητσιάς)15:35
7.Λούζεται η αγάπη μου (Μ. Μητσιάς-χορωδία)18:38
8.Ο Χάρος στην ταβέρνα (Μ. Μητσιάς)21:42
9.Το φεγγάρι (Μ. Μητσιάς-Τ. Τσανακλίδου)25:10
10.Νανούρισμα (Τ. Τσανακλίδου- χορωδία)28:22
11.Τέσσερις λεβέντες (Μ. Μητσιάς)32:13
12.Αχ έρωτα (Μ. Μητσιάς-Τ. Τσανακλίδου)34:42


Θρήνος για τον Ιγνάθιο Σάντσιεθ Μεχίας (1969)


Απόδοση στα Ελληνικά: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος
Αφήγηση: Μάνος Κατράκης
Ερμηνεία: Κώστας Πασχάλης



ο Νίκος Εγγονόπουλος για τον Λόρκα 

Νέα περί του θανάτου του Ισπανού ποιητή Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα - Νίκος Εγγονόπουλος 


Nέα περί του θανάτου του Iσπανού ποιητού
Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Aυγούστου του 1936
μέσα στο χαντάκι του Kαμίνο Nτε Λα Φουέντε



...una accion vil y desgraciado.






η τέχνη κι' η ποίηση δεν μας βοηθούν να ζήσουμε:
η τέχνη και η ποίησις μας βοηθούνε να πεθάνουμε

περιφρόνησις απόλυτη
αρμόζει
σ' όλους αυτούς τους θόρυβους
τις έρευνες
τα σχόλια επί σχολίων
που κάθε τόσο ξεφουρνίζουν
αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες
γύρω από τις μυστηριώδικες κι' αισχρές συνθήκες
της εκτελέσεως του κακορρίζικου του Λόρκα
υπό των φασιστών

μα επί τέλους! πια ο καθείς γνωρίζει
πως
από καιρό τώρα
― και προ παντός στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα ―
είθισται
να δολοφονούν
τους ποιητάς

ο Νίκος Καββαδίας για τον Λόρκα

FEDERICO GARCIA LORCA

Στίχοι: Νίκος Καββαδίας
Μουσική: Θάνος Μικρούτσικος
Εκτέλεση: Γιάννης Κούτρας

Ανέμισες για μια στιγμή το μπολερό
και το βαθύ πορτοκαλί σου μεσοφόρι.
Αύγουστος ήτανε δεν ήτανε θαρρώ
τότε που φεύγανε μπουλούκια οι Σταυροφόροι.

Παντιέρες πήγαιναν του ανέμου συνοδειά
και ξεκινούσαν οι γαλέρες του θανάτου.
Στο ρωγοβύζι ανατριχιάζαν τα παιδιά
κι ο γέρος έλιαζε ακαμάτης τ’ αχαμνά του.

Του ταύρου ο Πίκασσο ρουθούνιζε βαριά
και στα κουβέλια τότε σάπιζε το μέλι.
Τραβέρσο ανάποδο – πορεία προς το βοριά.
Τράβα μπροστά. Ξοπίσω εμείς και μη σε μέλει.

Κάτου απ’ τον ήλιο αναγαλλιάζαν οι ελιές
και φύτρωναν μικροί σταυροί στα περιβόλια.
Τις νύχτες στέρφες απομέναν οι αγκαλιές
τότες που σ’ έφεραν, κατσίβελε, στην μπόλια.

Ατσίγγανε κι Αφέντη μου, με τι να σε στολίσω;
Φέρτε το μαυριτάνικο σκουτί το πορφυρό.
Στον τοίχο της Καισαριανής μας φέραν από πίσω
κι ίσα έν’ αντρίκειο ανάστημα ψηλώσαν το σωρό.

Κοπέλες απ’ το Δίστομο φέρτε νερό και ξίδι.
Κι απάνω στη φοράδα σου δεμένος σταυρωτά
σύρε για κείνο το στερνό στην Κόρδοβα ταξίδι,
μέσ’ απ’ τα διψασμένα της χωράφια τ’ ανοιχτά.

Βάρκα του βάλτου ανάστροφη, φτενή, δίχως καρένα.
Σύνεργα που σκουριάζουνε σε γύφτικη σπηλιά.
Σμάρι κοράκια να πετάν στην έρημην αρένα
και στο χωριό να ουρλιάζουνε τη νύχτα εφτά σκυλιά.





Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου